Già thì phải quên-Alzheimer ở người cao tuổi

Quên do tuổi già và quên trong bệnh Alzheimer có gì khác nhau?

Đặc điểm của Alzheimer

Điểm đặc trưng của Alzheimer là suy giảm nhận thức xảy ra trong tình trạng ý thức vẫn bình thường, không phải là những biểu hiện cấp hay bán cấp của những rối loạn nhận thức có thể hồi phục được như là mê sảng hay trầm cảm. Alzheimer là một trong những rối loạn trầm trọng nhất ảnh hưởng đến người cao tuổi.

Phân biệt Alzheimer và quên lành tính do tuổi

Quên lành tính do tuổi là tình trạng giảm trí nhớ do tuổi cao. Hiện tượng này là kết quả của tiến trình hoạt động thần kinh bị chậm lại do tuổi. Khởi đầu của quên lành tính do tuổi là tình trạng khó nhớ thông tin mới và chậm nhớ lại thông tin cũ, do suy giảm khả năng tập trung và chú ý. Tuy nhiên khi cho họ thời gian và động viên, thì sinh hoạt hàng ngày của họ vẫn bình thường.

Biểu hiện sớm của Alzheimer

Biểu hiện thường gặp nhất của Alzheimer giai đoạn sớm là giảm trí nhớ gần. Bệnh nhân có thể quên câu mà mình vừa mới nói và lặp đi lặp lại câu này nhiều trong thời gian ngắn vài phút. Bệnh nhân cũng thường xuyên quên những vật dụng cá nhân để ở đâu. Tình trạng quên này kéo dài và đưa bệnh nhân đến hoang tưởng là bị mất trộm.

Trong giai đoạn sớm này, bệnh nhân cũng khó khăn khi tìm từ diễn đạt ý mình muốn nói hay giải thích điều gì. Họ thường phải nói vòng vo, chẳng hạn như họ không nhớ từ cà vạt đeo ở cổ, nên họ mô tả nó là một vật quấn quanh cổ áo. Ngoài ra bệnh nhân cũng có thể quên hay khó khăn trong việc sử dụng hoặc làm những công việc hằng ngày như lái xe, giữ tiền, làm việc nhà như nấu ăn,... Mỗi đặc điểm của những khó khăn này là chìa khoá giúp thầy thuốc chẩn đoán. Những biểu hiện khác của Alzheimer giai đoạn sớm là thay đổi về cá tính, rối loạn cảm xúc và giảm sự phán đoán. Người nhà của bệnh nhân sẽ nói rằng người bệnh có những hành động không giống như họ đã từng làm. Những thay đổi tính khí khác, như trầm cảm hay hoang tưởng cũng thường xảy ra. Cũng cần nhớ rằng trong giai đoạn sớm này, hoạt động xã hội của người Alzheimer vẫn không bị ảnh hưởng. Tuy nhiên họ thường có những thay đổi về tính khí như cáu gắt, kích động,...

Sự ổn định trí tuệ của người Alzheimer cũng khá mỏng manh. Trong những tình huống khó khăn hay bức xúc, thì sự suy giảm trí tuệ có thể biểu lộ rõ rệt, chẳng hạn như họ phải đi một quãng đường xa để thăm con cháu thì họ có thể đi lạc hay mất định hướng, đi vòng vo.

 Biểu hiện Alzheimer mức độ trung bình

Bệnh nhân Alzheimer tiếp tục tiến triển đến mức độ nặng hơn. Khả năng để thực hiện công việc thường ngày như tắm rửa, mặc đồ, vệ sinh cá nhân bị suy giảm. Bệnh nhân không thể nhớ được thông tin mới. Mất định hướng về không gian và thời gian, bệnh nhân cũng có thể quên đi vật dụng xung quanh mình như quên nhà vệ sinh ở đâu, phòng ngủ ở đâu. Người bệnh cũng có thể tăng nguy cơ té ngã hoặc những tai biến do sự nhầm lẫn và giảm sự phán đoán. Những rối loạn hành vi có từ giai đoạn sớm vẫn kéo dài đến giai đoạn trung bình và giai đoạn nặng. Hoang tưởng và ảo giác xuất hiện khoảng 25% bệnh nhân. Ví dụ: khi bệnh nhân mất khả năng nhận thức ra chính bản thân mình trong gương, thì họ lại nghi ngờ là có người lạ vào nhà. Sự lệch lạc này có thể ngày càng nặng và kéo dài. Bệnh nhân cũng có những biểu hiện rối loạn hành vi và kích động cũng có thể xảy ra.

 Alzheimer giai đoạn nặng

Alzheimer tiếp tục tiến triển đến giai đoạn nặng. Lúc này bệnh nhân không thể thực hiện được những việc sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, vệ sinh cá nhân, đi lại. Lúc này bệnh nhân đã bị lệ thuộc hoàn toàn vào người thân. Trí nhớ ngắn hạn, dài hạn bị mất hoàn toàn trong giai đoạn này. Bệnh nhân không nhận biết được những người rất thân của mình. Bệnh nhân cũng sẽ mất đi những khả năng vận động phản xạ khác như khả năng nuốt, điều này đặt bệnh nhân vào nguy cơ rối loạn dinh dưỡng và sặc thức ăn vào phổi gây viêm phổi hít. Kết hợp cả 2 tình trạng kém dinh dưỡng và ít vận động, nằm liệt giường, bệnh nhân có thể bị loét da. Giai đoạn muộn của Alzheimer bệnh nhân sẽ tăng tần suất bị nhiều tai biến. Chẳng hạn như biến chứng của việc mất nước, kém dinh dưỡng, viêm phổi hít, loét da là hậu quả cuối cùng không thay đổi được. Tuy nhiên tiến triển này có thể làm chậm lại khi có những chăm sóc điều dưỡng tích cực đầy đủ. Sự lệ thuộc hoàn toàn vào người khác đưa bệnh nhân đến tình huống phải vào nhà dưỡng lão. Nếu tiếp tục tại nhà thì phải trang bị cho người chăm sóc bệnh nhân và những thiết bị cần thiết khác trong chăm sóc bệnh.

Kết cục: bệnh nhân Alzheimer sẽ bị tử vong do bệnh nhiễm trùng có thể ở đường hô hấp, ở da, hay nhiễm trùng tiểu,...

Như vậy khi nghi ngờ người thân có biểu hiện bệnh lý Alzheimer bạn hãy cho đến khám tại các phòng khám chuyên khoa lão khoa, tâm thần, thần kinh.

Điều trị bệnh Alzheimer cần phải điều trị toàn diện bên cạnh viêc dùng các thuốc đặc trị Alzheimer phải dùng thêm các thuốc hỗ trợ khác: thuốc trị hoang tưởng, thuốc chống trầm cảm, thuốc trị Parkinson, thuốc trị cao huyết áp, thuốc trị đái tháo đường, thuốc điều trị rối loạn chuyển hoá mỡ trong máu… nếu bên người có kèm theo các bệnh này.

Tóm lại khi người bệnh Alzheimer được phát hiện và điều trị sớm, đồng thời người nhà được hướng dẫn cách chăm sóc đúng mức, nghĩa là bạn đã nâng cao được chất lượng cuộc sống của người thân chính bạn.

ThS. BS Phan Hữu Phước

- Giảng viên khoa Y, Đại học Quốc gia TPHCM